ເນື່ອງໃນໂອກາດ ວັນຄຽດແຄ້ນ ຂອງປະຊາຊົນລາວ-ວັນນັກຮົບເສຍອົງຄະ ແລະ ເສຍສະຫຼະຊີວິດເພື່ອປະເທດຊາດ ຄົບ 77 ປີ (21/3/1946-21/3/2023). ເຫດການ ແລະ ການຕໍ່ສູ້ຢ່າງພິລະອາດຫານຂອງທະຫານ ແລະ ເມືອງທ່າແຂກ. ເວລາ 6 ໂມງເຊົ້າ ຂອງວັນທີ 21 ມີນາ 1946 ຍົນພວກລ່າເມືອງຂຶ້ນແບບເກົ່າໄດ້ຫວ່ານໃບປີວລົງຕົວເມືອງທ່າແຂກ ຊຶ່ງມີເນື້ອໃນໃຫ້ທະຫານກູ້ຊາດວາງອາວຸດ ແລະ ຍອມຈໍານົນຕໍ່ກອງທະຫານພວກລ່າເມືອງຂຶ້ນແບບເກົ່າ, ຫຼັງຈາກນັ້ນບໍ່ເຖິງເຄິ່ງຊົ່ວໂມງ ທະຫານລ່າເມືອງຂຶ້ນແບບເກົ່ານໍາໂດຍ ພັນໂທ ເກີເຮີເວີກົວ ເປັນຜູ້ບັນຊາ ໂຮມກໍາລັງຢ່າງຫວງຫຼາຍ ໃນນັ້ນມີທະຫານຮາບ 7 ກອງຮ້ອຍ, ທະຫານປືນໃຫຍ່ 1 ໝວດ, ລົດສືບຂ່າວ 2 ຈຸ, ເຮືອບິນຂັບໄລ່ 4 ລໍາ, ເຮືອບິນຖິ້ມລະເບີດ 2 ລຳ ແລະ ເຮືອບິນສືບຂ່າວ 1 ລຳ ບຸກໂຈມຕີເຂົ້າຕົວເມືອງທ່າແຂກ ເປັນ 3 ປີກ (3 ທິດ).
ພວກເຂົາໄດ້ເລີ່ມເປີດສາກບຸກໂຈມຕີດ້ວຍກໍາລັງໄຟປືນໃຫຍ່ໜ້າດິນ ປະສານກັບເຮືອບິນ ຖິ້ມລະເບີດ ແລະ ໄດ້ຍິງປືນກົນກວາດລົງໃສ່ກາງເມືອງ ແລະ ຝູງຄົນໃນຕະຫຼາດ, ຍິ່ງໃສ່ກອງບັນຊາການ, ໂຮງຮຽນປະຖົມຊາວຫວຽດນາມຕ່າງດ້າວຢ່າງຮ້າຍແຮງ ແລະ ປ່າເຖື່ອນ, ເຮັດໃຫ້ຕົວເມືອງ ລຸກເປັນໄຟ, ປະຊາຊົນຈໍານວນຫຼາຍຮ້ອຍຄົນເສຍຊີວິດ ແລະ ຖືກບາດເຈັບ. ທາງພາກພື້ນດິນ ທະຫານສັດຕູໄດ້ບຸກເຂົ້າມາຫ່າງຈາກປ້ອມຮັກສາເຂດເບື້ອງນອກປະມານ 10 – 150 ແມັດ, ກອງຮັກສາປ້ອມ ແລະ ກໍາລັງປ້ອງກັນຕົວຂອງພວກເຮົາ ຊຶ່ງຕັ້ງຢູ່ສະໜາມກິລາ ໄດ້ຍິງສຸມໃສ່ກໍາລັງ ຂອງສັດຕູຢ່າງແຂງແຮງ.
ການຕໍ່ສູ້ຍິ່ງດຸເດືອດຂຶ້ນສູ່ລະດັບສູງ ທະຫານລ່າເມືອງຂຶ້ນແບບເກົ່າ ກໍຍິ່ງພະຍາຍາມຈະຜ່າຂ້າມ ແນວປ້ອງກັນເຂົ້າໄປໃຫ້ໄດ້ ຊຶ່ງພວກເຂົາໄດ້ໃຊ້ລົດລາດຕະເວນຕິດອາວຸດ, ລົດຫຸ້ມເກາະແລ່ນມາ ທາງເລກທີ 13 ບຸກເຂົ້າຕົວເມືອງ; ແຕ່ການບຸກໂຈມຕີຂອງທະຫານສັດຕູແຕ່ລະປີກ ລ້ວນແຕ່ ຖືກກໍາລັງທະຫານຂອງພວກເຮົາຕີຕ້ານ, ສະກັດກັ້ນຢ່າງເດັດດ່ຽວ ແລະ ອາດຫານ, ທະຫານສັດຕູ ປີກໜຶ່ງໄດ້ຕີເຂົ້າທາງທິດຕາເວັນອອກຂອງຕົວເມືອງ, ແຕ່ກໍ່ຖືກທະຫານພວກເຮົາທໍາລາຍຕ້ອງຖອຍຄືນເພື່ອຈັດຕັ້ງກໍາລັງໂຈມຕີຄັ້ງໃໝ່. ສ່ວນທະຫານຂອງພວກເຮົາແມ່ນຍາດໂອກາດປົວແປງຂຸມຄອງປ້ອມທີ່ໝັ້ນ. ຫຼັງຈາກນັ້ນ ສັດຕູກໍ່ບຸກໂຈມຕີຄັ້ງໃໝ່, ຕີຢຶດເອົາຫ້ອງການຂົວທາງ, ທັງປິດລ້ອມທິດເໜືອເຂດເຮືອນ ເລວັນຢູ ຢ່າງແໜ້ນໜາ ແລະ ໃຊ້ລົດຫຸ້ມເກາະບຸກໂຈມຕີເບື້ອງທາງເລກທີ 12, ເມື່ອຮອດເຂດຫ້ອງການຂົວທາງທະຫານສັດຕູຖືກທະຫານເຮົາຕີສະກັດກັ້ນໄວ້ຢ່າງແຂງແຮງ, ຈຸລົດລາດຕະເວນຕິດອາວຸດ ກໍຕ້ອງໄດ້ຢຸດສະງັກ ເພາະບຸກເຂົ້າບໍ່ໄດ້; ສ່ວນທະຫານຫຸ່ນລາວ 1 ໝວດ ຢ້ານກົວຈຶ່ງລ່າຖອຍໄປເບື້ອງເສັ້ນທາງເລກທີ 12.
ທະຫານສັດຕູທີ່ຢູ່ປີກສາຍທາງເລກທີ 13 ຈະບຸກເຂົ້າຕົວເມືອງ ກໍຖືກທະຫານເຮົາລັດຕີ, ຈຳຕ້ອງຢຸດຫ່າງຈາກເຂດປ້ອງກັນປະມານ 400 ແມັດ, ຈົນຮອດເວລາ 9 ໂມງ ພວກເຂົາຈຶ່ງຜ່ານເຂົ້າມາ ໄດ້, ແຕ່ມາຮອດ 4 ແຍກຕາເວັນຕົກ ພັດຖືກກອງກໍາລັງໄຟທະຫານພວກເຮົາສະກັດກັ້ນໄວ້. ປີກທະຫານສັດຕູຢູ່ທາງທິດໃຕ້ໄດ້ບຸກແຕ່ເມືອງເກົ່າຂຶ້ນມາຕາມແຄມແມ່ນ້ໍາຂອງເຂົ້າຕົວເມືອງ ກໍຖືກທະຫານພວກເຮົາສະກັດກັ້ນໄວ້ເຊັ່ນດຽວກັນ, ສັດຕູຈໍານວນໜຶ່ງທີ່ຖືກບາດເຈັບຕ້ອງນອນຢູ່ທີ່ນັ້ນ 10 ກວ່າຊົ່ວໂມງ, ລົດຂົນສົ່ງຄັນໝຶ່ງໄດ້ຜ່ານໄປ ແຕ່ຖືກທະຫານຂອງພວກເຮົາລັດຍິງເຮັດໃຫ້ຜູ້ຂັບລົດເສຍຊີວິດ ແລະ ຢຸດຢູ່ກັບທີ່ຫ່າງຈາກທີ່ຕັ້ງ ຂອງທະຫານເຮົາ 200 ແມັດ. ຈົນເຖິງ 10 ໂມງ 30 ແລະ ບັນດາກອງທະຫານຂອງພວກເຂົາທີ່ຢູ່ເບື້ອງຫຼັງ ລ້ວນແຕ່ຖືກທໍາລາຍຢ່າງໜັກໜ່ວງ. ນາຍພັນຕີ ໂວເຊີເຣ ໄດ້ຮັບບາດເຈັບ, ສັດຕູ ຕ້ອງອອກຄໍາສັ່ງໃຫ້ແຕ່ລະປີກຕ້ອງຮັກສາທີ່ຕັ້ງ ແລະ ເດັດຂາດບໍ່ໃຫ້ຖອຍ. ພວກເຂົາຫວັງຢາກຢຶດເອົາຕົວເມືອງທ່າແຂກໃຫ້ໄດ້ກ່ອນຕາເວັນຈະຕົກ. ສະນັ້ນ ພວກເຂົາ ຈຶ່ງປ້ອງກັນບໍ່ໃຫ້ທະຫານພວກເຮົາຈັດຕັ້ງຂະ ຫຍາຍກຳລັງ, ຮ້ອງຂໍກຳລັງຢູ່ແຂວງສະຫວັນນະເຂດ ມາເພີ່ມຕື່ມ ແລະ ເຕົ້າໂຮມບັນດາປືນໃຫຍ່ ພ້ອມດ້ວຍເຮືອບິນຜັດປ່ຽນກັນໄປຖິ້ມລະເບີດ, ຍິງທຳລາຍລົງໃສ່ຂຸມຄອງຂອງທະຫານເຮົາຢ່າງຮ້າຍແຮງເພື່ອເປີດທາງໃຫ້ທະຫານຮາບບຸກເຂົ້າ.
ພາຍຫຼັງທີ່ໄດ້ໃຊ້ກໍາລັງປືນໃຫຍ່ຍິງທໍາລາຍ 2 ຊົ່ວໂມງແລ້ວ, ປີກທະຫານສັດຕູທີ່ຢູ່ທາງທິດຕາເວັນອອກ ກໍ່ບຸກເຂົ້າຕົວເມືອງໄດ້ 500 ກວ່າແມັດ. ພວກເຂົາໃຫ້ກອງຮ້ອຍຕີພິເສດຢຶດເອົາທິດເໜືອຂອງຕົວເມືອງ ແລ້ວຕິດຕໍ່ພົວພັນກັບກອງຮ້ອຍທະຫານລ່າເມືອງຂຶ້ນແບບເກົ່າ ແລະ ທະຫານຫຸ່ນລາວ ຢູ່ຫີນບູນໃຫ້ມາຊ່ວຍ. ສ່ວນພວກທີ່ຢູ່ປີກທາງທິດໃຕ້ ພ້ອມກັບລົດລາດຕະເວນຕິດອາວຸດຈໍານວນໜຶ່ງ ບຸກເຂົ້າມໍ່ເຂດຕະຫຼາດ, ພວກຢູ່ປີກທາງເລກ 13 ໄດ້ບຸກເຂົ້າເຂດໂຮງຮຽນປະຖົມຊາວຫວຽດນາມ ຕ່າງດ້າວ, ຢຶດເອົາເຮືອນແດງ ແລະ ເຂດວັດຄຸນພໍ່ ແຕ່ກໍຖືກທໍາລາຍໜັກ; ໜ່ວຍໜຶ່ງທີ່ລອດເຂົ້າໄດ້ຖືກ ກອງທະຫານພວກເຮົາອ້ອມຕີດັບສູນກ້ຽງ. ສັດຕູກອງຮ້ອຍໜຶ່ງຈາກຫີນບູນ ເຄື່ອນເຂົ້າມາສົມທົບ ຖືກທະຫານເຮົາລັດຕີ, ຍິງນາຍຮ້ອຍໂທ ຣາເມີ ເສຍຊີວິດ ແລະ ທະຫານຈໍານວນໜຶ່ງຖືກບາດເຈັບ. ໃນເວລານັ້ນ ຢູ່ກາງຕະຫຼາດ ພະນັກງານ – ນັກຮົບ ຂອງພວກເຮົາ 20 ກວ່າຄົນ ໄດ້ໃຊ້ປືນ ແລະ ປາຍກະບີ່ຕໍ່ສູ້ຕ້ານສັດຕູໂຕຕໍ່ໂຕຢ່າງກ້າຫານ, ໄດ້ຍິງຮ້ອຍເອກ ຊາດໄຊ ຕາຍຄາທີ່ ແລະ ຈໍານວນໜຶ່ງຕາຍຄາສະຫນາມຮົບ.
ຮອດ 17 ໂມງ ຂອງວັນທີ 21/3/1946 ທະຫານປີກຕ່າງໆຂອງສັດຕູໄດ້ເຄື່ອນເຂົ້າມາຕົວເມືອງ ໝົດ, ພວກເຮົາສັງເກດເຫັນວ່າ ບໍ່ສາມາດຮັກສາທ່າແຂກໄວ້ໄດ້ເພາະ “ເຫຼັກຫຼາຍກວ່າຖ່ານ” ທະຫານຂອງພວກເຮົາທັງຕ້ານ ແລະ ຖອຍໄປທາງແຄມແມ່ນ້ໍາຂອງ ພ້ອມກັບປະຊາຊົນໃຊ້ ເຮືອພາຍ, ເຮືອຈັກ, ໄມ້ທ່ອນ, ເພື່ອລອຍຂ້າມແມ່ນ້ໍາຂອງໄປ ແຂວງນະຄອນພະນົມ (ປະເທດໄທ).
ພວກສັດຕູໄດ້ໃຊ້ເຮືອບິນ, ປືນໃຫຍ່, ປືນກົນຈັກ ແລະ ປືນອື່ນໆຍິງໃສ່ປະຊາຊົນ ແລະ ທະຫານຂອງພວກເຮົາ ທີ່ພວນຂ້າມແມ່ນໍ້າຂອງ ຢ່າງໂຫດຮ້າຍສາມານທີ່ສຸດ, ເຮັດໃຫ້ພະນັກງານ-ນັກຮົບ ແລະ ປະຊາຊົນຖືກບາດເຈັບລົ້ມຕາຍຢ່າງຫຼວງຫຼາຍ, ເຮືອຈັກທີ່ ປະທານ ພານຸວົງ ແລະ ພະນັກງານຈໍານວນໜຶ່ງໄດ້ຖືກເຮືອບິນສັດຕູຍິງຢູ່ກາງແມ່ນໍ້າຂອງ, ນັກຮົບປະຕິວັດລາວຜູ້ໜຶ່ງ ແລະ ຊາວຫວຽດນາມຕ່າງດ້າວ 2 ຄົນ ໄດ້ເອົາຮ່າງຄີງບັງລູກປືນໃຫ້ແກ່ ປະທານ ສຸພານຸວົງ ນັ້ນຖືກເສຍສະຫຼະທັນທີ. ທ້າວ ທອງລາຍ “ສາຍຍາ ນັກຮົບໜັງໜຽວ” ຟ້າວລຸກຂຶ້ນຢືນກົງໂກະກວມບັງ ປະທານ ສຸພານຸວົງ ຖືກບາດເຈັບສາຫັດ ແລະ ໄດ້ນຳເອົາເພິ່ນໄປປ່ິນປົວຢູ່ໂຮງໝໍແຂວງນະຄອນພະນົມ ປະເທດໄທ.
ພາຍຫຼັງພວກລ່າເມືອງຂຶ້ນແບບເກົ່າ ແລະ ລູກແຫຼ້ງຕີນມືຂອງພວກເຂົາຢຶດຕົວເມືອງທ່າແຂກໄດ້ແລ້ວ, ພວກເຂົາໄດ້ສ້າງໂທດກຳທີ່ບໍ່ມີວັນຈະລືມໄດ້ໃຫ້ແກ່ປະຊາຊົນລາວ, ພວກເຂົາໄດ້ເຂັ່ນຂ້າປະຊາຊົນລາວ ແລະ ຊາວຫວຽດນາມຕ່າງດ້າວຜູ້ບໍລິສຸດ ດ້ວຍວິທີທີ່ໂຫດຫ້ຽມ; ເຂັ່ນຂ້າ ແມ່ມານ ດ້ວຍການເອົາກະບີ່ແທງທ້ອງ, ຈັບເອົາເດັກນ້ອຍຍັດໃສ່ກະເປົ່າປ່ານມັດປາກ ແລ້ວຖິ້ມລົງນໍ້າຂອງ ແລະ ໃສ່ຄົກມອງຕຳຈົນຕາຍ, ເອົາປືນຍິງກວາດໃສ່ຝູງຄົນແລ້ວໂຍນລົງນ້ໍາຂອງ ເຮັດໃຫ້ນໍ້າຂອງຍາມນັ້ນເຕັມໄປດ້ວຍເລືອດ ແລະ ຊາກສົບ. ປະຊາຊົນຜູ້ບໍລິສຸດລວມທັງແມ່ຍິງ ແລະ ເດັກນ້ອຍຈຳນວນ 3.000 ກວ່າຄົນ ຖືກຂ້າຕາຍ, ເຮືອນຊານບ້ານຊ່ອງ ແລະ ພື້ນຖານໂຄງລ່າງຖືກທຳລາຍເປັນຈຳນວນຫຼວງຫຼາຍ; ຄອບຄົວ ຜົວ,ເມຍ ພໍ່, ແມ່, ລູກ ຖືກພັດພາກຈາກກັນ, ລູກກາຍເປັນກໍ່າພ້າ-ກໍ່າພອຍ.
ຍ້ອນການກະທຳທີ່ໄຮ້ມະນຸດສະທຳ ແລະ ໂຫດຮ້າຍປ່າເຖື່ອນດັ່ງກ່າວ ວັນທີ 21 ມີນາ 1946 ຈຶ່ງໄດ້ກາຍເປັນ “ວັນຄຽດແຄ້ນ” ຂອງປະຊາຊົນລາວ ຕໍ່ພວກລ່າເມືອງຂຶ້ນແບບເກົ່າຜູ້ຮຸກຮານ.
ຂໍ້ມູນຈາກ: ຄະນະໂຄສະນາອົບຮົມສູນກາງພັກ
